Ξυλεία
του Αργύρη Πετρονώτη, Δρ. Μηχ. Αρχιτέκτονα
Όλοι οι Μανιάτες ξέραινε από χτιστική, χωρίς να εξαιρούνται κι αυτοί οι Μεγαλογενίτες, και οπωσδήποτε οι υποψήφιοι να μπουν στην τάξη τους, που έπρεπε να μπορούν οι ίδιοι να χτίζουν, όσο γίνεται πιο γρήγορα, και κάποτε - κάποτε ακόμα μέσα σε μια νύχτα, τους πύργους τους, όπως π.χ. χτίστηκε σε μια νυχτιά ο πύργος των Παπαδοσπαναίων στον Άγιο-Σπυρίδωνα στο Σκουτάρι απ’ όλους τους συγγενείς έχοντας επικεφαλής ένα πρωτομάστορα.
Γιατί, ιδιαίτερα στο «παραδοσιακό σύστημα» χτισίματος στη Μάνη, η οικοδόμηση των κτηρίων του συγκροτήματος της γενιάς μέσα στους οικισμούς αποτελούσε υπόθεση όλης της γενιάς και στο χτίσιμο των πύργων είχε συμμετοχή ολόκληρη η γενιά με δικαιώματα συνιδιοκτησίας τόσο πάνω στο κτήριο, όσο και στα υλικά του (σε τυχόν δεύτερη χρήση, ή σε περίπτωση διαλύσεως ή κατεδαφίσεως), ενώ χτίζοντας τις κατοικίες ελάβαιναν μέρος μέλη της γενιάς σε απλή συνεργασία, οπότε το κτήριο - κατοικία αποτελούσε ατομική οικογενειακή ιδιοκτησία του συγκεκριμένου χρήστη και των μελών της στενής του οικογένειας, εντεταγμένο το κτήριο όμως μέσα στο συγκρότημα ή τα συμφέροντα της ευρύτερης γενιάς της οποίας ήταν μέλος·
Κι αργότερα ακόμα ως τις μέρες μας οι ίδιοι οι χωρικοί συγκεντρώνανε τα υλικά και τα ετοιμάζανε, όπως π.χ. τ’ αγκωνάρια που χρειάζονταν. Αλλά να πως: Στα χωράφια που εργάζονταν κάθε μέρα βρίσκανε την κατάλληλη πέτρα και την πελεκάγανε με το πικούνι και τη σμίλα, και το βράδυ, κάθε βράδυ, κουβαλάγανε μια - μια τις έτοιμες πέτρες στην πλάτη τους και χτίζανε οι ίδιοι οι κάτοικοι, αλλά μ' επικεφαλής πάντοτε έναν πιο ειδικευμένο. Σαν έφτανε η ώρα να χτίσουνε το σπίτι, τότε «κάνανε αργατεία» («ξέλαση» όπως θα λέγανε αναγωγικά στη Γορτυνία), δηλ. μαζευόντανε όλοι και μάζευαν τις υπόλοιπες πέτρες, τις «τίκλες», το χώμα και ότι άλλο. Στη Μέσα Μάνη η ξυλεία δυσεύρετη και πολύτιμη. Έτσι τα παλιά σπίτια ήσαν συνήθως με καμάρα. Κι όπου ήταν απαραίτητο χτίζανε με λιγοστή ξυλεία και καδρόνια. Και πύργους ακόμα σηκώνανε χωρίς εξωτερική σκαλωσιά, δηλ. χτίζοντας από μέσα (από τη βολικότερη εσωτερική σκαλωσιά) κι αυτήν την έξω πλευρά του τοίχου.
Για την έλλειψη ξυλείας και σ' αυτές τις εκκλησίες της βυζαντινής περιόδου - όπως ιδιαίτερα διδασκόμαστε από την ομάδα του 11ου, 12ου και 13ου αιώνα - στην κατασκευή τους η χρήση ξύλου είναι σχεδόν άγνωστη και έτσι στη θέση του χρησιμοποιείται μάρμαρο, όπως στα δοκάρια ελκυστήρες που δένουν τα τόξα του τρούλου, που κι αυτός σε μια περίπτωση (ναός Ασωμάτου ανατολικά της Κοίτας) σχεδιάστηκε και χτίστηκε έτσι ώστε να μη χρειαστεί ξύλινη σκαλωσιά.
Στη Μάνη τα λίγα ξύλα τα χοντρά πού χρειάζονταν, τα μάζευαν στη θάλασσα που έβγαζε τέτοια στους όρμους Γερολιμένα και Μέζαπο. Κι αυτά ήσαν τόσο σκληρά, που δεν κάρφωνε καρφί (γι' αυτό τα έλεγαν και «σιδερόξυλα»). Χοντρότερα ακόμα ξύλα επορίζονταν από πλοία διαλυμένα (στα πιο παλιά χρόνια από καράβια που έπιαναν πειρατικά και τα κομμάτιαζαν. Στις περιπτώσεις αυτές την καρίνα του καραβιού έβαζαν για «κορφέα», τα «στραβόξυλα» των πλευρών του για «ορφανά» της στέγης. Όταν έφτιαναν καμάρες, για να γυρίσουνε το θόλο, το βασικό υλικό πού χρησιμοποιούσαν για τη δημιουργία των ημικυκλικών στεφανιών που κρατούσανε τις τάβλες του ξυλότυπου, ήσαν οι «σέμες» δηλ. «ραβδία» από αγριοδάφνες) όπως λένε στο Οίτυλο, που μάζευαν από τα ρέματα. Η πολυτιμότητα του υλικού αποδεικνύεται και από την πρακτική της πολλαπλής χρησιμοποιήσεώς του.
Έτσι, οι τάβλες των πατωμάτων ήτανε ακάρφωτες, έτοιμες να χρησιμοποιηθούν και σαν τάβλες καλουπώματος θόλων. Και τέτοια ξυλεία ήταν περιουσία της γενιάς.
Στην Έξω Μάνη επίσης τα ξύλα βρίσκονταν δύσκολα, αλλά στα Ρίγκλια ακούσαμε, για μια κάποια δυνατότητα προσπορισμού ξυλείας από τον Ταΰγετο, μα κι αυτή επίπονη, αφού τη φέρνανε «σουρτάρα», τρυπώντας τα δοκάρια στην άκρη και τραβώντας τα με «τριχιές». Πάντως κι εδώ το ξύλο ήταν πάντοτε πολύτιμο, αφού κάποτε μπορούμε να δούμε για πρέκι ένα «αδράχτι»» από «τζιφιλιά» ελαιοπιεστηρίου.
