Συνθήκες - Συμπεράσματα
του Αργύρη Πετρονώτη, Δρ. Μηχ. Αρχιτέκτονα
Συμπερασματικά η ιδιομορφία των συνθηκών της Μάνης φανερώνεται και στον τομέα των μαστόρων της, που ξεχωρίζουν από τους άλλους οικοδόμους της Πελοποννήσου. Δηλαδή στην παλαιότερη φάση της Μάνης φαίνεται ότι δεν εισχωρούσαν σ' αυτή ξένα συνεργεία, χτίζαν οι ίδιοι οι κάτοικοι (που όλοι τους σήμερα ακόμα έχουν κυριολεκτικά «ποιητική», δηλ. κατασκευαστική ικανότητα), χτίζαν «κάνοντας αργατεία» μ’ επικεφαλής κάποιο μάστορα (τρόπος και σύστημα που ακόμα στις μέρες μας δεν έχει εντελώς ξεχαστεί, αφού κάτι παρόμοιο παρατηρείται στην κατασκευή, «στο ρίξιμο πλάκας», οπλισμένου σκυροδέματος). Στη Μάνη δεν μπορούμε να μιλάμε για συγκροτημένα και μάλιστα περιοδεύοντα μεγάλα οικοδομικά εργαστήρια» γιατί τα λίγα περιορισμένα συνεργεία συντηρητικότατα και χαρακτηριστικά δεν βγαίνουν ποτέ έξω από τα όρια της Μάνης. Και ακόμη χαραχτηριστικότερα οι Μανιάτες μαστόροι δεν γνωρίζουν και δεν μιλάνε καμιά μυστική μαστορική συνθηματική γλώσσα.
Πολύ ενδιαφέρον είναι ακόμα το φαινόμενο ότι βασική προέλευσή τους είναι η Δυτική Μάνη, η Μέσα και Έξω, φαινόμενο που στη φάση αυτή δεν μπόρεσα να εξηγήσω, πέρα από το να παρατηρήσω ότι και από παλαιότερα (δηλ. από τη βυζαντινή ακόμα περίοδο ως και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι και του 19ου αιώνα και μέρος του 20ου) η Δυτική Μάνη παρουσιάζει μνημεία και πολιτιστικά επιτεύγματα σε πλήθος και ποιότητα άγνωστα στην Ανατολική Μάνη. Εξ άλλου, ενώ αυτά τα μικροσυνεργεία δεν μπορούν να συναγωνιστούν τα αλλά τοπικά οικοδομικά εργαστήρια της Πελοποννήσου σε οικοδομική δεινότητα, (π.χ. είναι χαραχτηριστικό ότι εδώ στη Μάνη οι Λαγκαδιανοί μαστόροι θεωρούνται σπουδαίοι και αψεγάδιαστοι, γνώμη που δεν συμμερίζονται όλοι στην άλλη Πελοπόννησο, όπως άλλου θα δούμε και θα εξηγήσουμε), αντίθετα οι ατομικές περιπτώσεις μαστόρων και απλών ανθρώπων με περισσό καλλιτεχνικό μεράκι είναι εκπληκτικά τόσο άφθονες, όσο πουθενά άλλου σ' όλη την Πελοπόννησο. Σήμερα οι Μανιάτες ξέρουν να χτίζουν μόνο καλούς ξερότοιχους και είναι γνωστό ότι η ξερολιθιά πάντως θέλει περισσότερη τέχνη από τον ασβεστόχτιστο τοίχο. Πραγματικά στη Μάνη παρατηρεί κανείς καλόχτιστα αναλήμματα - παλιά και νέα - όπως κοντά στους Δολούς η ανάμεσα στην Κοίτα και στο Γερολιμένα η σαν αυτά στη Λιασίνοβα και αλλού.
Όλοι αυτοί οι τεχνίτες, ο Καλοπόθος Λυμπέρης, ο μάστορας του καμπαναριού της Χιμάρας κι όλοι οι άλλοι «πετροφάοι» του περασμένου αιώνα ζούνε μέσα στην παράδοση και στα μνημεία και σίγουρα οι παλιότεροι απ’ αυτούς μέσα στον 19ο αιώνα έχουν μαθητέψει σε μια σπουδαία σχολή τεχνιτών. Στη σχολή εκείνων των λαϊκών αρχιτεκτόνων και πρωτομαστόρων, παθιασμένων τεχνιτών της πέτρας, των οικοδόμων δηλαδή των εξαίρετων πυργωτών καμπαναριών της Έξω Μάνης, που αυτά τα έργα και η προέλευσή τους (πιθανότατα μανιάτικη η και μεσομανιάτικης, καθώς και η προσπάθεια ερμηνείας των Ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών παραγωγής τους (ερμηνεία που ελπίζω να φωτίσει και το ιδιαίτερο φαινόμενο που μας απασχόλησε της Έξω Μάνης), θα μας απασχολήσουν αλλού.
