Οικοδομικά εργαστήρια
του Αργύρη Πετρονώτη, Δρ. Μηχ. Αρχιτέκτονα
Την ανάγκη σε ειδικευμένους τεχνίτες φαίνεται να καλύψανε ντόπια χέρια, και έτσι δημιουργήθηκε και εδώ στη Μάνη κάποιο τοπικό οικοδομικό εργαστήριο, που δημιούργησε δική του παράδοση. Γιατί ακούμε ότι σε πολλά μέρη της Μάνης υπήρχαν ντόπιοι χτιστάδες και σε ορισμένα χωριά βγαίνανε όλο μαστόροι έτοιμοι να ταξιδεύουν κι αλλού, για να χτίσουν, αλλά πάντοτε μέσα στα όρια της Μάνης. Από μια έρευνα, που έγινε σχεδόν από χωριό σε χωριό στα 1973-1975, βρέθηκε ότι ενδεικτικοί ακραίοι οικισμοί της περιοχής δράσεώς τους ήταν τα Κονάκια, η Καρέα, η Κουλούκα, η Μαραθέα, η Μυρσίνη (πρώην Πάνιτσα), ενώ προς την κατεύθυνση της Έξω Μάνης μόλις ως τη Μηλιά και Μεγάλη Καστάνια ακούγονται Μανιάτες χτιστάδες.
Από την ίδια και μεταγενέστερη έρευνα βγήκε το βασικό συμπέρασμα ότι τους μαστόρους της Μάνης και τα χωριά τους πρέπει να αναζητήσουμε κυρίως στη λουρίδα της δυτικής ακτής με κέντρο το Οίτυλο και δυο άλλους πόλους στην περιοχή Πύργου Διρού - Καφιώνας και στην περιοχή Κουτήφαρι - Νομιτσί, χωρίς ν' αποκλείσουμε βέβαια και άλλα μέρη. Συχνά πάντως ακούμε - κι αυτό ισχύει οπωσδήποτε για τον 19ον αιώνα και προφανώς από παλαιότερα - ότι οι Μανιάτες χτιστάδες βγαίνανε από το Οίτυλο και τη δυτική Μέσα Μάνη, μάλιστα από τον Πύργο Διρού και κάτω.
Επίσης ακούμε ότι το Οίτυλο πάλι και μερικοί βορειότεροί του οικισμοί στην Έξω Μάνη, ονομαστικά τα χωριά Πλάτσα, Κουτήφαρι (επίσημα Θαλάμαι) και ίσως η Πολιάνα (επίσημα Άγιος Νίκων) βγάζανε φημισμένους μαστόρους, ιδιαίτερα για καμάρες. Χτιστάδες έβγαζε και η Μηλιά και μια σειρά χωριών ακόμα βορειότερα (αλλά πάντοτε στην δυτική περιοχή), ως τα Τσέρια - με σπουδαίους και φημισμένους μαστόρους - και τη Λιασίνοβα (επίσημα Προσήλιο). Μάλιστα για ένα χωριό δίπλα στο Οίτυλο, την Χωτάσια λένε ότι «έβγαζε μόνο μαστόρους».
Μπορούμε ίσως να υποστηρίξουμε ότι η εξειδίκευση της Δυτικής Μάνης στον τομέα που ερευνάμε να μην είναι εντελώς άσχετο φαινόμενο από μια ακόμα παλιότερη τοπική, γενικότερα καλλιτεχνική παράδοση με επίκεντρο τους πλησιόχωρους οικισμούς Νομιτσί και κυρίως Κουτήφαρι. Αλλά για την αγιογραφική επίδοση αυτών των χωριών κ.ά. θα μιλήσουμε αλλού.
