Ειδικές κατασκευές
του Αργύρη Πετρονώτη, Δρ. Μηχ. Αρχιτέκτονα
Τα εργαλεία με τα οποία δουλεύουνε ήσαν λιγοστά. Αυτά ήσαν σφήνες, βαριά, λοστός, μπικούνι, χτενιά, μπικουχτενιά, μαντρακάς, σιμίλα, φαγάνα, βελόνι, το πηλοφόρι, το μυστρί, η «ταλιάνα» (=τανάλια), το ζύγι. Όμως όλα αυτά μόνο ένας τεχνίτης μπορούσε να τα έχει, κι αυτό ήταν και σπάνιο και σπουδαίο και τόσο θαυμαστό, ώστε ακόμα σήμερα οι μαστόροι Βασιλικιάνοι, Παναγιώτης και Μιχάλης, πατέρας και γιος, να έχουν μείνει στη (μνήμη, γιατί - κοντά σε άλλα - φημίζονταν ότι είχαν και απ' «όλα τα χερότεχνα». Πόσο σπάνια ήταν, κατά κανόνα, τα εργαλεία φαίνεται και από το ότι κι αυτό το τόσο απαραίτητο «ζύγι» δεν υπήρχε πάντοτε, κι έτσι, αντί γι' αυτό, χρησιμοποιούσαν οποίο μικρό συμπυκνωμένο βάρος βρίσκαν, δηλ. μια σπασμένη αξίνα, μια παλιά τσάπα κ.ό.ά. Άκουσα ακόμα ότι προ εκατό περίπου χρόνων στο Κρυονέρι Οιτύλου, όταν κάποτε ένας χτίστης έφυγε γι’ αλλού πριν τελειώσει ένα χτίσιμο παίρνοντας τη σιδερογωνιά του, για να αποπερατώσουν το κτίσμα οι κάτοικοι, τους έκανε και άφησε σε φύλλο φραγκοσυκιάς το ορθογώνιο σχήμα της σιδερογωνιάς.
Αλλά από όλα όσα είπαμε παραπάνω δεν πρέπει να βγει το απόλυτο συμπέρασμα ότι η Μάνη καθόλου δεν είχε δικούς της μαστόρους. Μαστόρους διαθέτει και σε κείνη την παλιότερη περίοδο, και τότε και πάντοτε για ειδικές κατασκευές, όπως π.χ. στις εκκλησίες της. Μα τη δημιουργία πλήθους ειδικευμένων τεχνιτών προκάλεσε η ανάπτυξη και άλλων κλάδων δίπλα στην πρωτογενή οικονομία, και δεν την προκάλεσε μόνο η οικονομική εξέλιξη, αλλά την απαίτησε και η πολεμική ιδιομορφία της κοινωνίας, (και ίσως ακόμα η ιδιαίτερη επίδοσή της στις θαλασσινές επιδρομικές επιχειρήσεις).
Την ύπαρξη από παλιά ειδικευμένων μαστόρων τη βλέπουμε σε γραπτά μνημεία, π.χ. οι επιγραφές, όπως σ' αυτή του μονοκάμαρου ναού της Φανερωμένης κοντά στο χωριό Φραγκούλια «(τ)η χηρή Γεοργήου του μάστορος» μεσοβυζαντινών χρόνων. Επίσης στην ακόμα πολύ παλαιότερη του ναού των Αγίων Θεοδώρων του χωριού της Μπάμπακας πάνω στον μαρμαρένιο ελκυστήρα του δυτικού τόξου του τρούλου «...ετελυόθησαν δε χηρύ Νικήτ(α) μαρμαρά μην Αυγούστου ΙΔ' ι(ν)δ(ικτιώ)ν(ο)ς ΙΓ' έτο(ς) ΦΠΓ +» (δηλ. έτος 6583 από κτίσεως κόσμου), ήτοι 1075 της δικής μας χρονολογίας. Ο Νικήτας, δραστήριος τεχνίτης (αφού γνωρίζουμε ή αναγνωρίζουμε ως τώρα περίπου 10 έργα του) και όποιος άλλος υπόγραψε τα έργα του, το έκαναν «παρά τον κρατούντα κατά τους βυζαντινούς χρόνους κανόνα της ανωνυμίας», - κανόνας βέβαια που μας στέρησε άλλες προσωπογραφικές αναζητήσεις.
Η ύπαρξη ειδικευμένων τεχνιτών φαίνεται από την τεχνική ορολογία, όπως η μαστορία και η μαστοϊριά, η αργολαβία, η ακονία (=είδος δαπέδου μ' ασβέστη και άμμο, - αμμοκονία), σκέδιο, τα χτιστικά. Επίσης από την παράδοση για την οποία γράφομε παρακάτω. Ακόμα από τα μοιρολόγια όπως:
«Εκείνο ορφάνεψε μικρό
κ’ εσκύλεψε κ' η μάννα του.
Το πάρασι η θειάδε του
και το χαϊδιαναστήσασι
κ' εγίνη πρώτος μάστορας
και μάστορας και μαραγκός
και ψάρτης της εκκλησιάς
και παλληκάρι φοβερό».
Άλλο:
«Ήσου λαλλούδα στρογκυλή,
πούπετα δεν εχτίνοσου,
χάιμου δεν απωιθώσουνα,
τον ηύρεκες το μάστορη
και το γκαλό μπελεκητή
και ζε καλοπελέκησε».
ή όπως από ενός άλλου τους διδακτικώτατους στίχους:
«Α ρε παληομυστριώτικα,
νεροφρούνια του Μυστρά»,
έστω και χλευαστικούς στίχους, απ' όπου γνωρίζουμε ότι πολλοί Μανιάτες την οικοδομική τέχνη την μάθανε κοντά στους τεχνίτες οικοδόμους του Μυστρά, στους οποίους φυσικά σαν βοηθοί φέρναν νερό και κουβαλούσαν λάσπη.
Γραπτά άλλα τεκμήρια δεν μπόρεσα ακόμα να βρω. Παραμένει όμως ανοικτό το θέμα μας σχετικής πληρέστερης ερευνάς, ιδιαίτερα αρχειακής, καθώς και ο χρονολογικός προσδιορισμός όλων αυτών των στοιχείων.
